Yağcıbedir Halısı
Yörük aşiretinin adetlerini, örf ve geleneklerini en güzel yansıtan sanat eseri olarak bilinen Yağcıbedir halıları, özellikle Balıkesir’in Bigadiç ve Sındırgı köylerinde halen yaygın olarak dokunan önemli bir halı türüdür. Yaycı Yörükleri tarafından dokunan bu halı türü, diğer halılardan zemin motiflerinin sadeliği ve renklerin yalınlığı ile ayrılır. Çoğunlukla renk olarak kırmızı, lacivert ve beyaz tonları kullanılırken, çok az tercih edilen motiflerde yüzey şekilleri değerlendirilir. Genel bir bakışla, yüzey kompozisyon görünümü bakımından çok çeşitlilik arz etmeyen Yağcıbedir halıları, tek ya da çift yönlü mihraplı ve ayak basma-tek mihraplı olarak üç temel şemada gelişim gösterir.
Yağcıbedir Halısı Tarihi
Yağcıbedir halısının tarihi geçmişi incelendiğinde, Orta Asya’dan göç eden Yörüklere kadar uzandığı görülür. Ortalama 2 bin 300 yıllık bir geçmişe sahip olan dünyaca ünlü bu halılar, göç eden Yörüklerin Balıkesir’in Sındırgı ilçesine geldiklerinde, bölgedeki sanat anlayışı ile kaynaşmaları sonucunda Selçuklu sanatının da etkisini taşıyan ürünler ortaya çıkarmalarıyla zenginleşmiştir. Bölgede kadınların geçim faaliyetlerine destek olmaları ile başlayan halıcılık, Bergama halı grubunun alt kolları olarak da bilinen Kozak, Yuntdağ ve Yağcıbedir halıları olarak tescillenmiştir. Özellikle Yaycı Yörüklerinin dokumasında önemli olan Yağcıbedir halıları, önceki tarihlerde sıkça dokunarak ticareti yapılan halı çeşitlerinden olsa da, bölgenin zaman içerisinde istilalara uğraması ve ticari yollarla Batılı ülkelere ulaşan halıların yoğun beğeni kazanması sonucu Yağcıbedir halılarının çok az bir kısmı günümüze kadar ulaşmıştır. Bilinen en eski halı ise 17. yüzyıla aittir.
Yağcıbedir Halıları Dokuma Özellikleri
Yağcıbedir halıları dokuması, çözgü ve atkısı esnasında çok ince yün iplikler kullanılır. Elde edilen yün iplikler, koyunlardan kırkılır ve çeşitli işlemlerden geçerek farklı özelliklerine göre ayrılır. Halı motiflerine göre boyanan iplikleri, döner tezgâhlarda yıkanır ve kurutularak kullanıma hazır hale getirilir.
Desimetrekaresinde 1400 ile 1600 düğüm bulunan Yağcıbedir halıların 1 santimetresinde 30 ila 35 ilmek yer alır. Bu ilmek düğümleri, dünyada Gördes yani “Türk Düğümü” olarak bilinen güçlü bir tarzda atıldığından çok sağlam özelliktedir ve halıların ömrünün uzun olmasını sağlar. Böylelikle bir Yağcıbedir halısının ortalama ömrü 200 yıla kadar çıkabilir. Yağcıbedir halısı üzerine yapılan araştırmaların bazısında, kalitesinin desimetre karesinde 800 ile 1000 düğüm olması belirtilirken, bazılarında ise desimetre karesinde 3460 ile 3600 düğüm bulunduğu açıklanır. Uzun ömürlü ve görünüm açısından göz alıcı desenleri ile kendisine hayran bırakan Yağcıbedir halılarına günümüzde popüler doğa oteli veya termal otel gibi otantik konaklama alanlarında sıkça rastlanır.
Yağcıbedir Halısı Motif Çeşitleri
Yağcıbedir halısının geleneksel motif envanteri, kenar desenlerine ve zemin motiflerine göre temel sınıflara ayrılır. Bunlar şu şekilde özetlenebilir:
Kenar Desenlerine Göre Motifler
Tarih boyunca dokunan Yağcıbedir halılarında kenar desenlerine göre oluşturulan motifler arasında temel olarak “Yedisulu” ve “Heybesulu” motifleri izlenmiştir. Yedisulu motiflerde, halı dokuması esnasında su yollarının yedi tane olması ya da gökyüzünün yedi katlı olması esas alınır. Dokunan su yollarının orta kısmında yer alan beyaz su yolunda, nazar boncuğu detaylarının da eklendiği görülür. Bu motif tarzı, sıklıkla Çakıllı köyünde dokunan Yağcıbedir halılarında izlenir. Buna karşın Heybesulu kenar motiflerinde ise yörüklerin, at sırtındaki heybe şeklindeki motif kenar desenleri yer alır. Motifleri dokuyan yörüklerin deyimi ile “Çam kocağı” olarak da bilinen bu motifler, tarla sınırı olarak da tanınır. Heybesulu kenar motiflerinde sıklıkla beyaz su içeren nazar boncukları da yer alır. Bu motif tarzı, Eşmedere köyünde dokunan halılarda görülür.
Kenar desenlerinde kullanılan başka motif çeşitleri de görülebilir. Bunlar arasında “Yıldız Dönüşü” motifi, yıldızların güneş etrafında dönmesi sonucuna bağlanır. Çakıllı ve Eğridere halılarında bu motif tarzı görülebilir. “Deve Boynu” motifi ise halının kenar ile zemin arasında kullanılan bir diğer kenar motiflerindendir. “Elibelinde” kenar motifi ise, bir kadının ellerini beline koyması tasvir edilerek dokunur. Kadının aynı zamanda “anne” olması, çoğalmayı ve üremeyi temsil eder. Bu motif, çoğunlukla Karakaya köyü halılarında görülür. Son olarak “Köpek Dişi” kenar motifi ise zeminin kenar ile kesişim noktasında yer alır. Eğer Yağcıbedir halısında kenarsuyu ile mihrap arasında “Deve Boynu” motifi kullanılmamışsa, mutlaka “Köpek Dişi” motifi kullanılır. Neredeyse tüm yöresel halı çeşitlerinde bu motife rastlanır.
Zemin Motiflerine Göre Desenler
Yağcıbedir halılarında zemin motiflerine göre dokunan desenler, geleneksel halılarda çoğunlukla izlenen standartlaşmış desen türleri arasındadır. Bunlar arasında en temel kullanılan desenler Mihrap, Kocabaş, Yıldızlar ve Hayat Ağacı desenleridir. Görünüm olarak genellikle 13 adet merdiven basamağını andıran, siyah, kahverengi ve ortasında yer alan beyaz ilmekle tanınan desen, göğe yükselme ve Allah’a yönelme anlamına gelen “Mihrap” motifidir. Eğer mihrap deseni altında bir koyun sürüsüne liderlik eden ve gücü temsil eden 3 adet köpek varsa, bunlar “Kocabaş” deseni olarak adlandırılır. Kocabaş desenine çoğunlukla Alakır köyünde dokunan Yağcıbedir halılarında rastlanır.
Zemin üzerinde 2 adet yıldız yer alırsa, zeminde “Yıldızlar” motifine yer verilmiştir. Ortada yer alan yıldız, dünyaya hayat veren Güneş’i, diğer iki yıldız ise gecenin aydınlatıcısı olan Ay’ı temsil eder. Hemen her yöresel Yağcıbedir halılarında “Yıldızlar” motifine rastlanır. Son olarak birinci ve üçüncü yıldızın kenarına dokunan bir ağaç figürü varsa, bu da “Hayat Ağacı” deseni olarak kullanılmıştır. “Hayat Ağacı”, genç kızların yaşamdan bekledikleri güzellikleri temsil eder. Özellikle halıyı dokuyan genç kızlar, bu deseni kullandıklarında kendilerini daha güzel bir yaşamın beklediğine inanır.
Yağcıbedir halılarının zemin temasında kullanılan farklı desenler de bulunur. Bunlardan biri “Çınar Yaprağı” desenidir. Genellikle yıldız desenlerinin ortasında yer alan yıldızın kenarına dokunan çınar yaprağı, en uzun ömre sahip ağaç olması sayesinde motif olarak tercih edilir. Çakıllı ve Eşmedere köylerinde dokunan halılarda bu motif kullanılmıştır. Buna karşın Eğridere köyünde dokunan halılarda ise bolluğu ve bereketi temsil eden “Üzüm Salkımı” motiflerine yer verildiği de görülür.
Yağcıbedir Halılarında Kullanılan Renkler ve Anlamları
Tarih boyu geleneksel Yağcıbedir halıları incelendiğinde temel bazı renklerin kullanıldığı ve bunlara da çeşitli anlamlar yüklendiği görülür. Bu renkler arasında en çok kullanılan ve gökyüzünü temsil ettiğine inanılan renk, laciverttir. Sıklıkla zeminde gökyüzü mavisini vermek için kullanılan bu renk, labada adı verilen bir bitki kökünden elde edilir. Halı dokumasında kullanılan bir diğer renk ise kırmızı ve tonlarıdır. Bereket sembolü olan kınadan rengini kırmızı (al) rengi, sarıkız adlı bir otun kökünden elde edilir. Tüm canlıların topraktan gelerek yine toprağa dönecek olması nedeniyle kullanılan kahverengi ise; kırmızı renk elde edilirken rengin suyuna çalı kozalaklarının katılmasıyla oluşturulur.
Yağcıbedir halılarında en az kullanılan renk ise siyahtır. Hüzün anlamını taşıyan bu renk, çoğunlukla halıyı dokuyan kadın yaşlı ise tercih edildiği görülür. Siyah renkli yumuşak taşların kaynatılmasıyla elde edilen siyah renk, Alakır ve Eğridere köyünde dokunan halılarda yer almazken diğer köylerde dokunan halılarda bulunur. Buna karşın halı dokuyan kişiler genç kız ise siyah rengin yerine daha çok beyaz rengin hakim olduğu görülür. Hayattan beklenen sevinç ve gelin olma özlemlerinin dile getirildiği beyaz renk, çoğunlukla Alakır ve Eğridere köylerinde dokunan Yağcıbedir halılarının zemin rengi olarak kullanılmıştır.
Siz de Yağcıbedir halılarının gösterişli özelliklerini yerinde görmek ve doğanın kalbinde tertemiz bir otelde tatilinizin keyfini çıkarmak isterseniz, Obam Termal Otel sizleri bekliyor. Sevdiklerinizle birlikte unutamayacağınız bir tatil yaşarken, aynı zamanda Yağcıbedir halılarının o tarihi dokularına da eşlik etmiş olacaksınız.